W branży produkcyjnej efektywność często nie zależy tylko od technologii czy organizacji pracy, ale również od odpowiedniego zaplanowania czasu pracy. Jednym z rozwiązań wprowadzonych przez przepisy prawa pracy, które pozwala na maksymalne wykorzystanie zasobów produkcyjnych jest praca zmianowa. Choć może wydawać się trudna w organizacji, niesie ze sobą realne korzyści dla pracodawcy – i to nie tylko finansowe. Jakie są podstawy prawne pracy zmianowej? Jakie obowiązki spoczywają na pracodawcy? I co najważniejsze – dlaczego warto rozważyć jej wdrożenie w branży produkcyjnej, jeżeli jeszcze nie jest stosowana? Przedstawiamy najważniejsze informacje o tym, czym jest praca zmianowa, na czym polega i dlaczego ważne jest organizowanie jej w sposób zgodny z prawem.
Praca zmianowa w świetle Kodeksu pracy
Pracą zmianową jest wykonywanie pracy według ustalonego rozkładu czasy pracy przewidującego zmianę pory wykonywania pracy przez poszczególnych pracowników – po określonym czasie, tj. po upływie określonej liczby godzin, dni lub tygodni. W praktyce oznacza to organizację pracy, w której pracownicy według określonego harmonogramu zmieniają się na tych samych stanowiskach – rotacja może mieć charakter ciągły lub przerywany, a zmiany mogę obejmować różne pory dnia (poranną, popołudniową czy nocną).
Co istotne, praca zmianowa zasadniczo może być stosowana wobec wszystkich pracowników zatrudnionych w zakładzie pracy. Można ją stosować w różnych systemach czasu pracy, nie tylko w podstawowym, ale również w równoważnym, a także w systemie czasu pracy w ruchu ciągłym, o którym mowa w art. 138 Kodeksu pracy (KP). Pracy zmianowej nie można natomiast stosować w zadaniowym systemie czasu pracy, ze względu na jego specyfikę. Praca zmianowa może być zatem wdrażana wszędzie tam, gdzie istnieją ku temu techniczne i organizacyjne warunki, a pracodawca uzna to za celowe. Szczególnie dobrze sprawdza się tam, gdzie kluczowe jest zapewnienie ciągłości działania maszyn, pełne wykorzystywanie stanowisk produkcyjnych i zwiększenie wydajności pracy na hali produkcyjnej.
Praca zmianowa umożliwia stosowanie przez pracodawcę pewnych odstępstw przy organizowaniu porządku pracy, do których należy zaliczyć w szczególności możliwość stosowania skróconego okresu odpoczynku tygodniowego i dopuszczalność świadczenia pracy w niedziele i święta.
Kto nie może pracować zmianowo?
Praca zmianowa często, choć nie zawsze, wiąże się z wykonywaniem pracy w porze nocnej (między 21:00 a 7:00), co podlega szczególnym ograniczeniom. Pracodawca nie może zlecać pracy nocnej niektórym grupom pracowników, np. kobietom w ciąży. Ważna jest prawidłowa identyfikacja tych grup pracowników.
Kluczowe obowiązki pracodawcy
Pracodawca, który zamierza wprowadzić w swoim zakładzie pracę zmianową zobowiązany jest w szczególności do:
- dostosowania wewnętrznych aktów prawa pracy – warto przy tym zaznaczyć, że przepisy prawa pracy nakładają na pracodawców obowiązek ustalenia systemu i rozkładu czasu pracy w konkretnych aktach wewnątrzzakładowych (układzie zbiorowym pracy, regulaminie pracy, obwieszczeniu) i w różnych trybach. Sposób dostosowania dokumentacji uzależniony jest przede wszystkim od wielkości zakładu pracy (liczby zatrudnionych pracowników) oraz kwestii funkcjonowania zakładowej organizacji związkowej lub jej braku. W pewnych przypadkach do prawidłowego wprowadzenia pracy zmianowej potrzebne może być dodatkowo zawarcie indywidualnego porozumienia z pracownikiem lub wypowiedzenia mu jego warunków pracy;
- przekazania pracownikom objętym zmianowym systemem czasu pracy informacji o zasadach dotyczących przechodzenia ze zmiany na zmianę – warto zaznaczyć, że na pracodawcy ciąży obowiązek przekazania takich informacji w konkretnych terminach;
- ustalania harmonogramu pracy (grafiku zmian), który powinien być znany pracownikom z odpowiednim wyprzedzeniem i zgodny z prawem;
- zachowania odpoczynków dobowych i tygodniowych – nawet przy pracy zmianowej należy przestrzegać norm dotyczących odpoczynku;
- zapewnienia odpowiedniej organizacji pracy zmianowej w praktyce – uwzględniającej m. in. przekazywanie zmian i związane z tym kwestie.
Podsumowanie
Praca zmianowa to rozwiązanie, które może znacząco zwiększyć efektywność zakładu produkcyjnego – pod warunkiem, że zostanie wdrożone z poszanowaniem przepisów i dobrze zaplanowane organizacyjnie. Jeżeli rozważane jest jej wprowadzenie w zakładzie pracy lub też potrzebna jest ocena zgodności z prawem stosowanych już rozwiązań, chętnie doradzimy i pomożemy w przygotowaniu niezbędnej dokumentacji wewnątrzzakładowej.

Maciej Pęcherz
E-mail: m.pecherz@artelegal.pl
Tel: + 48 725 775 111
Partner, adwokat specjalizujący się zarówno w doradztwie prawnym jak i w procesie z zakresu prawa pracy, prawa cywilnego (w tym gospodarczego) i prawa karnego gospodarczego. Od kilkunastu lat świadczy usługi prawne na rzecz przedsiębiorców, w tym na rzecz średnich i dużych przedsiębiorców, koncentrując się na ich potrzebach i interesach.